Onderzoek sloppenwijken

Een samenvatting en interpretatie van een onderzoek van Zero Waste Research Center for Sustainable Design and Behaviour, University of South Australia, Adelaide, Australia

Sinds de industriele revolutie is de mensheid gigantisch gegroeid, waardoor er een grote toename van verstedelijking plaatsvindt met enorm verbruik van grondstoffen en materialen.

Het gaat hier in het algemeen om de complexe interacties tussen verstedelijking, consumptie en het uitgeput raken van onze grondstoffen. Het verband tussen toenemende verstedelijking en afvalproductie is ondertussen bekend. Maar het effect van de stedelijke vorm en dichtheid op consumptie van onze bronnen begrijpen we nog steeds niet genoeg.

In de afgelopen 100 jaar is de mensheid verviervoudigd, terwijl verbruik van grondstoffen en energie is vertienvoudigd. Armoede komt ergens vandaan en het zijn altijd de mensen die geen toegang tot grondstoffen, materialen en energie hebben die tot armoede vervallen.

Een paar van de problemen:

·        Groei van de bevolking.

·        Urbanisatie in de vorm van snel groeiende steden.

·        Groeiende behoefte aan grondstoffen, materialen, energie en water

·        Verlies van biodiversiteit en leefomgeving

·        Bestaande productiemethoden zowel in industrie als in landbouw verbruiken teveel energie en grondstoffen en zijn hierdoor niet duurzaam. 

Het effect op het stedelijk leven zal steeds groter worden door het tempo van verstedelijking. Steden zijn de grootste verbruikers van energie, materialen, water en voedsel.

Afval werd tot voor kort gezien als een last voor onze leefgemeenschappen en industrieen, nu we echter merken dat onze bronnen op beginnen te raken, heeft dit ons tot het inzicht gebracht dat afval een waardevolle bron is. Het vereist doordachte systemen van verzamelen, scheiden, beheren, verwerken en hergebruik. In de afgelopen tien jaar begint deze ‘zero waste’ gedachte een culturele verschuiving te veroorzaken. Een nieuwe manier van denken over het eeuwenoude ‘probleem’ van afval en de economische obsessie met z’n eindeloze groei en consumptie.

Elke gemeente, wijk of bedrijfje kan direct beginnen met het identificeren van het eigen afval en een begin maken met een mogelijke oplossing. Wat inmiddels bij ons in Nederland al min of meer gewoon is, is dat in de ontwikkelinslanden nog lang niet. Een werkbare basismaatregel zou kunnen beginnen met het scheiden en verzamelen van papier, plastic, glas, metalen en nog veel meer afvalcategorieen in een centraal verzamelpunt. Dit moet wel samengaan met een ‘afvalstroom analyse’ direct vanaf het begin. In zo’n analyse moet de totale afval compositie opgenomen worden, ‘waar bestaat het allemaal uit’, dus eigenlijk een soort inventaris, waarin ook de volumen, categorieen, herkomst en bestemming vermeld worden. Vervolgens is er een database nodig om het mogelijk te maken alle soorten afval te volgen, zodat je precies weet welke soorten afval (bronnen) uit welke wijken komen. Op deze manier kunnen wijken en gemeenschappen samenwerken. Hou in gedachte dat je afval op een zelfde manier ziet zoals je energie als een bron ziet.

Hieronder een diagram met de stroom van natuurlijke bronnen in steden en het afval dat wordt geproduceert. De bovenste is de lineaire vorm en wordt vergeleken met een ‘river’, de zogenaamde lineaire doorvoer. De onderste is de circulaire vorm en wordt met een ‘lake’ vergeleken. Je zult je kunnen voorstellen dat een ‘lake’ economie duurzamer is dan de ‘river’ versie.

In het diagram hieronder een vergelijking tussen links de conventionele stad en rechts de meer duurzame stad.

Het afval hierarchie diagram laat zien dat afval vermijden de voorkeur heeft boven hergebruik en recycling. We moeten dus zorgen dat het afval niet op de vuilnisbelt terecht gaat komen. Dit laatste is een grote bron van verontreiniging van het grondwater en bodem.

Keywords: urban waste streams, material flow, closed-loop urban metabolism, zero waste concept, resource recovery, recycling and reuse, reducing consumption, waste avoidance, changing behaviour.

Het ontbreken van een raamwerk voor afval-management in ontwikkelingslanden.

Een apart probleem vormt het electronische en electrische afval, zoals huishoudapparaten, computers en mobiele telefoons. Het meeste van dit zeer giftige afval gaat nog steeds de grond in. Alleen 10-15% wordt tot op heden gerecycled. 

Een apart hoofdstuk is organisch afval, maar dat is voor een volgende keer.

Na de geselecteerde onderzoeken en conclusies daaruit, volgt het samenstellen van een compact en uitvoerbaar plan voor een sloppenwijk in Mexico.

De informele afvalrecycling sector in ontwikkelingslanden

Er zijn manieren om afval-management te verbeteren en gedrag te veranderen in ontwikkelingsgebieden, zelfs als daar geen geld voor is. In Curitiba, Brazilie bijvoorbeeld is het programmma ‘Green Exchange’ opgezet dat sloppenbewoners stimuleert hun directe omgeving op te ruimen en schoon te houden. In ruil voor het gesorteerde afval krijgen ze verse groenten en gratis openbaar vervoer en de kinderen kunnen recyclables inruilen voor schoolspullen en speelgoed.

Dit soort steden moeten altijd oplossingen op het gebied van afval-management vinden passend bij hun eigen specifieke omstandigheden en behoeften.

In Delhi, India bestaat een netwerk van 120.000 informele afvalverzamelaars die hun afval aan een secundaire groep mini-handelaren in ruwe materialen verkoopt. Op deze manier wordt bijna 60% van Delhi’s afval op niet-officiele wijze verwerkt en hergebruikt en voorziet zo in het onderhoud van ontelbare families. Het is ook nog eens een lucratieve bron van inkomsten. En het bespaart de stad de kosten van de afvalverwerking.

Een geindustrialiseerde vorm van afvalverwerking zou in deze steden juist leiden tot werkeloosheid en extra armoede.

India is helaas hard opweg om het informele model te vervangen met het westerse business-model.

Een ander interessant voorbeeld van informeel afval-management is Cairo in Egypte met meer dan 15 miljoen inwoners een van de dichtst bevolkte steden ter wereld (12.500 inw./km2). Er is een sloppenwijk die Garbage City genoemd wordt en waar de hele economie draait om afvalverwerking en recycling. Het heeft straten, winkels en woningen met meer verdiepingen, maar geen infrastructuur, geen stromend water, riool of electriciteit. Een passant zal een merkwaardig beeld zien van kamers volgepropt met afval met sorterende families ertussen. Er worden in deze wijk ook sporadisch eenvoudige producten gemaakt, die dan weer verkocht worden.

Garbage City in Cairo heeft dus een circulair economisch systeem, zoals eerder beschreven aan de hand van het diagram.

Note: door scholing zou die productie heel veel verbeterd en geprofessionaliseerd kunnen worden. Kinderen zijn in het beschreven proces ook al volop betrokken.

Families zijn over het algemeen gespecialiseerd in een bepaalde vorm van afval.

In deze sloppenwijk hebben ze zelfs op grote schaal varkens getraind in afval opsporen en selecteren. De varkens worden gevoed met het organische afval dat opgehaald wordt en vervolgens worden de varkens op hun beurt weer gebruikt voor de productie van varkensvlees. Zo krijg je heen ophoping en stank van organisch afval in de straten.

De voorbeelden van Delhi en Cairo laten zien dat de toenemende stroom aan afval juist een bron aan materialen kan zijn, niet alleen nationaal maar ook voor andere landen. Zeker in een situatie waarin 20% van de wereldbevolking 80% van alle bronnen consumeert.

                       

Veel ontwikkelingslanden hebben deze informele verwerkingssectoren voor recycling, hergebruik en reparatie. De verwerkingssnelheden en capaciteit zijn vergelijkbaar met die in de ontwikkelde landen, tegen een fractie van de kosten.

Composteren van organisch afval

Composteren is een belangrijke bron van plantvoedingsstoffen en een goedkoop alternatief voor chemische fertilizers. Het is een noodzakelijk onderdeel van stedelijke landbouw en ook bepalend voor stedelijk landschap-management.

Eigenlijk stop je op deze manier voedingsstoffen terug in de grond. Een voorbeeld is het ‘City to Soil’ program in Australia.

Note: kinderen kunnen opgeleid worden op dit op een verantwoorde manier te doen en zo voor vers voedsel in hun wijk te zorgen.